Kategoria: Felieton

Felieton

Komu warto zlecić tłumaczenie techniczne?

by Kuba Łagowski 12/11/2021

Sama znajomość języka nie wystarczy, by prawidłowo przetłumaczyć tekst bądź mowę zawierającą mnóstwo zwrotów technicznych i specjalistycznych. Konieczna jest również szeroka wiedza na temat branży, której dotyczy translacja, tak aby okazała się ona zrozumiała i wierna oryginałowi.

Z tego właśnie powodu przekład treści technicznych zazwyczaj jest bardzo trudny. Chcąc mieć pewność, że będzie on odpowiedniej jakości, należy postawić na właściwe biuro tłumaczeń. Jak jednak dokonać jego wyboru? Na co zwrócić uwagę podczas wykupowania konkretnych usług? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się poniżej.

Biuro od tłumaczeń technicznych – co wybrać?

Zdecydowanie najważniejsza będzie analiza dostępnej oferty. Jej ocena powinna obejmować dwie kwestie – wybór języka oraz branży. Największą popularnością cieszą się oczywiście tłumaczenia z języka angielskiego. W końcu jest on powszechnie używany w wielu sektorach gospodarki. Dobre biuro tłumaczeń zatrudnia jednak specjalistów również od innych języków.

Wśród nich znajdzie się na przykład niemiecki, francuski, hiszpański, węgierski, czeski, rosyjski i wiele innych. Biorąc pod uwagę specyfikę wielu branż, a także używanych maszyn i urządzeń specjalistycznych, ważna okazać się może znajomość języka chińskiego oraz japońskiego. Pozwoli ona między innymi na przełożenie rozmaitych dokumentacji, instrukcji czy też danych technicznych.

Jak już wiadomo, sama znajomość obcego języka nie wystarczy, by wykonać wysokiej jakości tłumaczenie. Firma zlecająca tego typu usługi powinna więc zwrócić uwagę na konkretne branże, w jakich specjalizuje się biuro tłumaczeń. Wybór pod tym względem jest przeważnie bardzo szeroki – oferowane usługi dotyczą między innymi takich sektorów jak:

IT,
automatyka,
motoryzacja,
elektronika,
marketing,
tworzenie gier,
technologie internetowe,
budownictwo,
i wiele innych.

Skąd tak szeroka oferta? Wynika to z faktu zatrudniania przez biuro nie tylko tłumaczy, ale też znawców poszczególnych dziedzin, doskonale rozumiejących specyfikę języka, który jest w nich wykorzystywany. Pozwala im to bez problemu rozszyfrować i przełożyć rozmaite zagadnienia, skróty czy też branżowe sformułowania.

Jak wygląda tłumaczenie techniczne?

Analiza dostępnych usług powinna obejmować również rodzaj tłumaczonych tekstów oraz sposób realizacji zlecanych zadań. W przypadku tłumaczeń technicznych bardzo często przekładane są skomplikowane dokumentacje, materiały marketingowe, instrukcje, ale też strony internetowe, oprogramowanie i różnego rodzaju artykuły oraz książki.

Współpraca z biurem tłumaczeń polega na wskazaniu potrzebnych usług, które są odpowiednio wyceniane po analizie przesłanego materiału. Na jego podstawie tłumacz jest w stanie ocenić ponadto czas potrzebny do wykonania pełnej translacji.

Warto w tym miejscu pokreślić, że biuro tłumaczeń zajmuje się także korektą gotowych tekstów oraz poprawianiem tego, co „zepsuli” inni. Takie usługi okażą się więc prawdziwym ratunkiem w wielu sytuacjach.

Ocena oferty i sposobu wykonywania wszystkich zadań pozwoli wybrać podmiot, który będzie w stanie zagwarantować wysoką jakość świadczonych usług. Niezwykle pomocne w podjęciu ostatecznej decyzji okażą się też wcześniejsze realizacje, a więc to, z kim biuro współpracowało wcześniej. Kontakt z dużym, znanym partnerem stanowi poważną rekomendację dla pozostałych firm. Przekłada się to ponadto na gwarancję wykonania tłumaczenia na wysokim poziomie.

Felieton

Badacze vs praktycy

by ABE 02/09/2021

Translatoryka (ang. translation studies) to stosunkowo niedawno powstały przedmiot akademicki, którego celem jest rozważanie kwestii tak starych, jak sam język. Jej interdyscyplinarny charakter sprawia jednak, że przypisanie translatoryki do jednej dziedziny nauki jest problematyczne. Chesterman i Wagner (2002) wymieniają trzy możliwe kategoryzacje, z których każda podchodzi do tematu z innej perspektywy. Zaklasyfikowanie teorii przekładu do podejścia humanistycznego dotyczy przede wszystkim ocen socjologicznej, historycznej i politycznej wpływów, jakie tłumacze i ich przekłady wywierają na społeczeństwo.

Zaliczenie teorii przekładu do nauk przyrodniczych implikuje preferowanie opisowego, a nie normatywnego, sposobu podejścia do przedmiotu badań. Wynika to z faktu, że jej istotą jest obserwacja zjawisk bez formułowania dotyczących ich przepisów, których należy przestrzegać. Żadna z dwóch wymienionych klasyfikacji nie jest uprawniona do tworzenia zbioru reguł językowych, które należałoby uwzględnić w pracy tłumacza. Postrzeganie teorii przekładu w kategoriach nauk stosowanych, w przeciwieństwie do nauk przyrodniczych czy humanistycznych, jest preferowane przez zawodowych tłumaczy.

Takie podejście umożliwiło powstanie różnych programów wspomagania komputerowego, które są podstawowymi narzędziami wykorzystywanymi w codziennej pracy – od prostych korektorów, tezaurusów i słowników elektronicznych po pamięci tłumaczeniowe, bazy terminów i narzędzia do tłumaczenia wspomaganego komputerowo. Te ostatnie są wciąż unowocześniane i udoskonalane. Nauki stosowane sprzyjają badaczom, którzy starają się znaleźć rozwiązania konkretnych problemów i jakoś uregulować często chaotyczne działania praktykujących tłumaczy.

Do taktyk, którymi dysponuje tłumacz, a które można określić jako narzędzia konceptualne, należą strategie tłumaczeniowe Chestermana (2002). Klasyfikacja ta składa się z trzech głównych gałęzi: syntaktycznej, semantycznej i pragmatycznej. Spośród nich strategie semantyczne i pragmatyczne jeszcze 10 lat temu były zdecydowanie poza zasięgiem wszelkich przedsięwzięć związanych z tłumaczeniem maszynowym, podczas gdy tylko niektóre strategie semantyczne mogły być realizowane w tej dziedzinie. Ale to były czasy Internetu statystycznego.

Obecnie rozwiązania ANN (ang. Artificial Neural Network) wpływają na rozwój NMT (ang. Neural Machine Translation), co pozwala na przewidywanie prawdopodobieństwa sekwencji słów, zazwyczaj modelując całe zdania w jednym zintegrowanym modelu, co z kolei pozwala, by wyżej wymienione strategie semantyczne i pragmatyczne, uznane za niemożliwe do przeprocesowania przez maszynę, stały się jak najbardziej osiągalne. W efekcie narzędzia NMT zaczynają przypominać HAT (ang. Human Assisted Translation – nazwa autora). Czy tłumacze zatem zostaną asystentami skomplikowanych algorytmów, nadając tekstom człowieczeństwo, naturalność i poczucie, że tekst nie został przetłumaczony przez maszynę? Tylko czas pokaże. Pamiętajmy jednak, że lata temu uczeni twierdzili, że dzisiejsze rozwiązania to tylko fantastyka popularnonaukowa.

Źródło:

Chesterman A., Wagner E. (2002), Can Theory Help Translators? A Dialogue Beetwen the Ivory Tower and the Wordface. Manchester: St. Jerome Publishing.

Felieton

Zrozumieć branżę

by ABE 02/09/2021

Zrozum branżę, a świat stanie przed Tobą otworem!

Kiedyś bałem się latać. Jak można oderwać tak dużą maszynę od ziemi? Pamiętam bezsenne noce przed lotem i wiarę w to, że wszystko się uda. By się z tym uporać, postanowiłem poczytać

o podstawach latania i poznałem tajniki lotnictwa. Zapisałem się na kurs i spróbowałem własnych sił. I wtedy stało się coś wielkiego. Teraz nie mogę się doczekać, aby znów polecieć! Gdy zrozumiesz, co się dzieje, zyskasz większą kontrolę nad tym, co Cię otacza. Tę wiedzę można łatwo zastosować w ciągle zmieniającej się cyfrowej pracy tłumacza. Nadchodzi nowa rzeczywistość, a umiejętności niezbędne tłumaczom w pracy zmieniają się z dnia na dzień. I tu – śmiem twierdzić – wypowiem frazę, którą tak wielu z nas obawia się wypowiedzieć: tłumaczenie maszynowe.

Aby zrozumieć złożoność MT (tłumaczenia maszynowego), należy odwołać się do pojęcia lingwistyki korpusowej. Polega ona głównie na gromadzeniu autentycznych tekstów o praktycznym zastosowaniu jako danych językowych, które stają się przedmiotem dalszych badań. Ze względu na liczbę języków w obrębie korpusu można wyróżnić zbiory jednojęzyczne, składające się z tekstów napisanych wyłącznie w jednym języku; zbiory dwujęzyczne, składające się z treści w dwóch językach; oraz zbiory wielojęzyczne, zawierające teksty zebrane w więcej niż dwóch językach. Takie korpusy mogą odgrywać ważną rolę nie tylko w pomocy tłumaczom w ich pracy, ale także w teoretyzowaniu charakteru tłumaczonego tekstu.

O ile tłumaczenie maszynowe ma na celu wykonanie przekładu na poziomie użytecznym dla człowieka, relatywnie ograniczając pracę tłumacza nad wynikami procesu, o tyle w przypadku tłumaczenia wspomaganego komputerowo (Computer-Assisted Translation, CAT) to człowiek, czyli tłumacz, pozostaje przez cały czas odpowiedzialny za przeprowadzenie procesu przekładu i jego końcowy rezultat, jedynie wspierając się różnymi narzędziami ułatwiającymi pracę. Na początku lat dziewięćdziesiątych narzędzia CAT wprowadziły możliwość korzystania ze zintegrowanych baz terminologicznych, co radykalnie zwiększyło spójność tłumaczeń (przy użyciu bazy terminologicznej wszystkie zwroty specyficzne lub techniczne są tłumaczone w identyczny sposób). W XXI wieku narzędzia CAT są zintegrowane z zasobami sieciowymi, co oznacza, że tłumacze mogą pracować z dowolnego miejsca i automatycznie zapisywać swoją pracę na bezpiecznym serwerze zdalnym.

Najważniejszym aspektem narzędzi CAT jest pamięć tłumaczeniowa (TM), która stanowi formę bazy danych, a dokładniej – równoległego korpusu, ponieważ opiera się na wcześniejszych tłumaczeniach wraz z ich odpowiednikami w języku źródłowym, podzielonych na segmenty (zazwyczaj odpowiadające zdaniom), na poziomie których wykonywane jest tzw. dopasowanie. Podstawowym celem TM jest zapewnienie dostępu do wcześniej przetłumaczonych tekstów oraz ich oryginalnych odpowiedników podczas procesu tłumaczenia nowego tekstu, aby umożliwić bezpośrednie zastosowanie segmentów języka docelowego lub przynajmniej wskazanie możliwych rozwiązań w przypadku ponownego wystąpienia pewnych fragmentów.

Najnowszym rozwiązaniem w tłumaczeniach automatycznych, czy też maszynowych, jest algorytm oparty na sztucznych sieciach neuronowych. Algorytm ten przypomina ludzki mózg, ucząc się łączenia słów w ogólnym kontekście zdania przy jednoczesnym porównywaniu podobieństw poszczególnych słów i zwrotów. Skutkuje to tłumaczeniem automatycznym dokładniejszym niż kiedykolwiek wcześniej. Tutaj musimy zadać sobie pytanie, co nas czeka w nadchodzącej przyszłości. Obecnie klienci dostarczają całą zawartość stron internetowych, jak również zbiory łańcuchów tekstowych wyodrębnionych z kodu źródłowego oprogramowania. Dzięki globalnym systemom komunikacji proces tłumaczenia staje się wydajniejszy, a jego jakość wyższa. Pliki otrzymywane od klientów mają różne formaty.

Czy CAT zmieni się w HAT (Human-Assisted Translation), gdzie naszym zadaniem będzie tylko monitorowanie efektów tłumaczenia tekstu? Jak zmieni się rynek? Jakie umiejętności i zdolności będą potrzebne przyszłym tłumaczom? Nie wspominam już o pandemii i jej wpływie na społeczeństwo globalne. Jeśli te zmiany nastąpią, to potrzebny jest nam nowy program kształcenia tłumaczy. Jedno jest pewne: stare czasy minęły, a my musimy zająć się nową rzeczywistością.

Felieton

Native speaker, czyli kto?

by ABE 01/09/2021

Tłumaczeniowe FAQ – czy proofreading może wykonywać tylko native speaker? Kim właściwie jest ten native speaker? Co z osobami dwujęzycznymi? Jaka jest ich rola w procesie lokalizacji?

Pojęcie native speaker nabrało w ostatnim czasie nowego znaczenia. Wiele osób rozumie je jako obcokrajowca posługującego się językiem obcym, na który lub z którego właśnie został dokonany przekład. Jest to bardzo nietrafiona ocena rzeczywistości; ocena dokonana przez pryzmat metryki, a nie życiowego doświadczenia w kontakcie z językiem oraz kulturą danego obszaru językowego. W dzisiejszym zglobalizowanym świecie, choć chwilowo wyhamowanym przez pandemię, obserwujemy ciągłą migrację ludności na dużą skalę, mieszanie kultur, a także rodziny wielojęzyczne oraz dzieci emigrantów, które nabywają kompetencje językowe, wychowując się w dwóch różnych światach. Ich przewaga nad tradycyjnie rozumianymi native speakerami jest nie do oszacowania. Postaram się teraz wykazać, na czym polega ta zaleta.

1. Czym jest dwujęzyczność?

Dwujęzyczność to umiejętność posługiwania się dwoma różnymi językami jako ojczystymi. Cecha ta najczęściej wynika ze zróżnicowania etnicznego obszaru, na którym występuje, bądź – w kontekście współczesnego świata – z migracji ludności lub też rodzin wielojęzykowych. Wyróżnia się wczesną oraz późną dwujęzyczność – w zależności od tego, czy język został nabyty przed, czy po 11. roku życia. Hipoteza okresu krytycznego (ang. Critical Period Hypothesis) to teoria dotycząca przyswajania języka sformułowana przez amerykańskiego badacza Erica Lenneberga, który jako pierwszy zauważył, że okres na przyswojenie języka kończy się ostatecznie w wieku około 12 lat. Lenneberg stwierdził, że jeśli nabycie języka nie nastąpi przed upływem tego okresu, nigdy nie będzie możliwe jego przyswojenie w całkowitej, funkcjonalnej formie. Do hipotezy Lenneberga nawiązuje również Noam Chomsky, który twierdzi, że przyswojenie języka możliwe jest dzięki czynnemu mechanizmowi przyswajania języka (ang. Language Acquisition Device lub LAD), który jest w tym okresie aktywny i pozwala na przyswojenie zasad gramatyki uniwersalnej. Według Chomsky’ego zasady gramatyki uniwersalnej obecne są we wszystkich językach świata i – ponieważ są wrodzone – dzieci przyswajające język nie muszą się ich uczyć. Jednak po upływie okresu krytycznego mechanizm przyswajania języka ulega zanikowi, a pełne poznanie języka bez jego pomocy jest praktycznie niemożliwe.

Dodatkowo wyróżnia się: akwizycję symultaniczną (2 języki natywne) oraz akwizycję sekwencyjną (późna akwizycja), a także naturalną dwujęzyczność (interakcja z native speakerami) oraz sztuczną dwujęzyczność (formalne nauczanie).

2. Dwukulturowość

Koncepcją bliską dwujęzyczności jest pojęcie dwukulturowości, czyli przyjmowania elementów obcej kultury w wyniku kontaktów językowych i kulturowych. Jest to największy atut współczesnych native speakerów. Dell Hymes rozszerzył pojęcie kompetencji językowej, którą Noam Chomsky określił jako zdolność językową, uwarunkowaną genetycznie, w zakresie danego języka. Kompetencja komunikacyjna uwzględnia aspekt znajomości norm społeczno-kulturowych w repertuarze językowym. Postrzeganie języka przez Chomsky’ego ma charakter psycholingwistyczny, zaś przez Della Hymesa – socjolingwistyczny. Za tym z kolei idzie pojęcie języka jako „pędzla” – narzędzia do kreowania rzeczywistości. Wynika ono z hipotezy Sapira-Whorfa i zawarte jest w słowach: „nasze myślenie jest zdeterminowane przez język”, choć nigdy nie zostało ani udowodnione, ani obalone. Jako aksjomat przyjmuje się, że użytkownik języka obcego (języka drugiego) będzie osobą bilingwalną, i zatem dwukulturową. Znajomość reguł obowiązujących w określonej społeczności językowo-kulturowej (ang. socio-lingual conventions) będzie stanowić aproksymację definicji kompetencji dwukulturowej. Oczywiście jest to pojęcie względne, jako że nie ma czegoś takiego jak absolutna kompetencja dwukulturowa. Wiedzę o kulturze kraju docelowego zdobywa się wolno i stopniowo.

3. Przewaga osób dwujęzycznych

Przekład jest procesem powtórnego osadzenia treści w nowych kontekstach (ang. re-contextualization) z kluczową rolą funkcyjno-pragmatyczną. Ma to związek z otaczającym odbiorcę docelowego środowiskiem kulturowym na wszystkich jego poziomach i warstwach, łącznie z tzw. warstwą ukrytą, czyli ciągle rozwijającym się humanistycznym rozumieniem świata. Kompetencja kulturowa stała się wręcz synonimiczna z kompetencją translatorską, a dane empiryczne wskazują na znaczącą intuicyjność wiedzy lingwistycznej. W przedstawionym kontekście proces przekładu staje się formą aktu komunikacyjnego, czy wręcz aktywnością symboliczno-interakcyjną, podczas której użytkownicy współtworzą znaczenie komunikatu (stosując logikę Wittgensteina, słowa nabierają znaczenia w określonym kontekście – w tym przypadku w kontekście społeczno-kulturowym). Możemy uznać zatem, że kompetencje tłumacza dwujęzycznego to forma relacji poznawczej, która wymaga powiązania konstrukcji społeczno-kulturowych odbiorców przełożonego tekstu. Trudność polega na tym, że ludzie mają różne umiejętności poznawcze, a znaczenie – czy też zrozumienie – będzie uzależnione od doświadczenia.

Zatem strategie tłumaczeniowe – takie jak adaptacja, przekład komunikacyjny, ekwiwalencja, modulacja, udomowienie, transpozycja – są przez osoby dwujęzyczne i dwukulturowe lepiej rozumiane, a ich umiejętności są nieocenione w kontekście procesów lokalizacyjnych. Ewolucja konstrukcji społecznych, która obecnie przebiega w kierunku cyfryzacji oraz tworzenia relacji międzykulturowych, oznacza, że każda warstwa następnie podlega dalszej subkategoryzacji. W tej sytuacji osoby dwujęzyczne poradzą sobie o wiele lepiej niż klasyczny native speaker, gdyż są po „obu stronach barykady”. Nie są ograniczone tylko kodem językowym, ale dysponują tzw. best of both worlds. Prawidłowe rozumienie kultury to nieustanna interpretacja warstwy zjawisk afektywnych oraz schematów społecznych, a te, szczególnie w procesie lokalizacji, odgrywają wielką rolę.

Wystarczy spróbować swoich sił w następujących przypadkach:

• Jednostki administracji publicznej: sejm, województwo;

• Literatura/film/kultura masowa: Kobieta mnie bije, Śpiewać każdy może, Trekkie vs Trekker, to be shafted;

• Wyrażenia charakterystyczne dla dialektów/slangu: bloke, mate, bugger all.

Felieton

Lokalizacja w praktyce

by ABE 01/09/2021

Wielu osobom zostanie tłumaczem wydaje się być łatwym zadaniem, ponieważ postrzegają ten proces wyłącznie jako odtwarzanie oryginalnego tekstu w języku docelowym. Jednak zawód ten wiąże się obecnie nie tylko z praktyczną znajomością słownictwa czy gramatyki, ale również
z odpowiednią wiedzą o kulturze danego regionu czy kraju. Jest to ważne, aby uniknąć nieporozumień międzykulturowych, nie urazić członków danego społeczeństwa, a także aby zachować prawidłowe normy komunikacyjne. Z tym wiąże się proces lokalizacji, czyli drugiej fazy szerszego procesu tłumaczenia produktu oraz adaptacji kulturowej (dla konkretnych krajów, regionów, grup społecznych, etnicznych itp.) w celu uwzględnienia różnic na poszczególnych rynkach. Proces lokalizacji jest najczęściej związany z adaptacją kulturową i tłumaczeniem oprogramowania, gier wideo i stron internetowych oraz reklam, rzadziej z typowymi tłumaczeniami pisemnymi (choć te również wiążą się z procesami adaptacji kulturowej). I tu pojawiają się dwa pojęcia: udomowienie oraz egzotyzacja.

Przez lata różni badacze próbowali zdefiniować wymienione pojęcia. Według Lawrence’a Venutiego (1995) udomowienie odnosi się do procesu etnocentrycznej redukcji obcego tekstu do wartości kulturowych języka docelowego; mówiąc kolokwialnie, jest to strategia tłumaczeniowa, która ma sprawić, że czytelnik odbiera tekst tak, jakby był on od początku napisany językiem rodzimym odbiorcy. Zatem proces udomowienia wykorzystuje „przejrzysty, płynny i niewidoczny styl w celu zminimalizowania obcości tekstu docelowego i doprowadzenia do tego, by był on znajomy i rozpoznawalny” (Munday 2008, s. 144). Tymczasem egzotyzacja to proces etnodewiacyjnego nacisku na wartości kulturowe, mający na celu rejestrację językową
i kulturową różnic obcego tekstu; w ten sposób czytelnik odbiera treści jako obce (Venuti 1995, s. 20). Jest to metoda, która zakłada, że tekst tłumaczony nie „udaje” oryginału (jak
w przypadku udomowienia). Używa się jej w celu podkreślenia obcej tożsamości tekstu źródłowego, co uniemożliwia ideologiczną dominację kultury docelowej. Tłumacz „umyślnie łamie konwencje docelowe, zachowując coś z obcości oryginału” (Shuttleworth i Cowie 1997, s. 59). Egzotyzacja uprzywilejowuje zatem kulturę źródłową i wywołuje poczucie „inności”, podkreślając obcą naturę produktu.

Wydaje się zatem, że preferowany model to właśnie udomowienie, gdyż egzotyzacja nakazuje pozostawić elementy kultury tekstu źródłowego, czasami wręcz lekceważąc zasady języka docelowego. Coraz częściej klienci zwracają się do nas z prośbą o usunięcie elementu obcego w gotowych materiałach – produkt ma być odbierany przez docelowych adresatów jako naturalny, skierowany do danego obszaru językowego oraz kulturowego, a nie jako dosłowne tłumaczenie oryginału. Podobnie w procesie lokalizacji chodzi przede wszystkim o przeniesienie i dopasowanie fragmentów z kultury tekstu źródłowego w taki sposób, aby były one zrozumiałe i wywołały podobny efekt (złość, smutek, strach, zaciekawienie czy obrzydzenie) u odbiorcy w języku docelowym (Al-Hassan, s. 2013), przy jednoczesnym zachowaniu „ducha” oryginału. W ostatnim czasie biura tłumaczeń znacznie rozszerzyły swoją ofertę, dostrzegając potencjał procesu lokalizacji i widząc w nim przyszłość branży tłumaczeniowej.

Najłatwiej pokazać to na klasycznym przykładzie sloganu popularnej sieci McDonald’s – I’m lovin’ it! W Polsce przyjęła się udomowiona wersja Mam smaka na maka! W niektórych przypadkach jest to bardzo kreatywna praca i wymaga wielokierunkowego myślenia. Reklama popularnego producenta obuwia sportowego brzmiała: Nike! The right shoe! (and the left); slogan promujący film „Terminal” z Tomem Hanksem o pasażerze, który utknął na długie miesiące na lotnisku, brzmiał Life is waiting. W takich sytuacjach egzotyzacja nie zdaje egzaminu i niezbędna jest twórcza praca lokalizatora. Procesy globalizacyjne, internacjonalizacja oraz postęp techniczny pozwoliły tłumaczom oraz lokalizatorom oferować rozwiązania bardziej ludzkie. W tej kwestii zarówno praktycy, jak i teoretycy są zgodni.

Dlatego tak kluczowe jest posiadanie w zespole lokalizacyjnym tłumaczy mających bogate doświadczenie – czy raczej obycie – w kulturze docelowej. Mogą to być osoby native speaker oraz osoby wychowane w rodzinach wielokulturowych, a także takie, które spędziły dużo czasu za granicą. Przy ich pomocy można uniknąć błędów przytoczonych przez portal realbusiness.co.uk, czasem tak komicznych, że na usta automatycznie rzuca się pytanie: „co tłumacz miał na myśli?”, na przykład:

· W Chinach slogan Kentucky Fried Chicken finger-lickin’ good został przetłumaczony jako „poobgryzaj sobie palce”.

· Aby zareklamować swoje skórzane fotele, American Airlines użyły sloganu Fly in Leather, co na potrzeby rynku meksykańskiego zostało przetłumaczone na język hiszpański jako „Lataj nago”.

· Slogan Pepsi Come alive with the Pepsi Generation przetłumaczony na tajwański brzmiał: „Pepsi przywróci twoich przodków z martwych”.

Z własnego doświadczenia mogę też przytoczyć kilka ciekawych przypadków, w których przez moment zastanawiałem się, jak to możliwe, że takie coś przeszło korektę:

· w jednej z wiodących sieci hotelowych w wersji zlokalizowanej wyczytałem: „The hotel staff have left a chocolate treat on your pillow”;

· w innym hotelu: „W cenie pokoju, dziecko do lat 3 gratis. Jeśli chcesz starsze zostaniesz obciążony odpowiednią kwotą”;

· w dobrze znanej restauracji zamiast piwa butelkowanego (bottled beer) oferowano „beer bottles” za 9 PLN.

Zapewne każdy tłumacz widział w swojej karierze takie smaczki.

Odniesienia:

1. Al-Hassan, A. (2013). The Importance of Culture in Translation: Should Culture be Translated? International Journal of Applied Linguistics and Literature.

2. Munday, J. (2008) Introducing Translation Studies: Theories and Applications. 2nd Edition. London – New York: Routledge.

3. Shuttleworth, M. & M. Cowie (1997) Dictionary of Translation Studies. Manchester, UK: St Jerome Publishing.

4. Venuti, L. (1995) The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London -New York: Routledge.

5. https://realbusiness.co.uk/10-translated-slogans-gone-wrong/

Felieton

Tłumaczenie specjalistyczne

by ABE 21/06/2021

Tłumacz specjalista – drogocenny nabytek

Język specjalistyczny to praktycznie język obcy, nawet dla przeciętnych użytkowników danego języka. Od lat językoznawcy spierają się o to, czy język to faktycznie stan poznawczy, czy też praktyczne narzędzie do osiągnięcia celu. Determiniści twierdzą, że język jest „nadpisany”, prawie jak Windows na naszym komputerze, natomiast relatywiści widzą go jako wytwór różnych modeli postrzegania rzeczywistości, uwarunkowany społecznie, kulturowo i systemowo. Choć każda szkoła ma swoje plusy i minusy, to jednak my, praktycy tłumaczenia, mamy jeszcze jeden – obcy dla wielu – kod do opanowania: język specjalistyczny. To trudny język, którego nie da się nauczyć na kursie językowym. Jest to możliwe tylko poprzez poznanie danej dziedziny w praktyce i opanowanie wiedzy wysoce specjalistycznej.

Coraz częściej niestety widzę, jak w dobie ANN-ów i łatwości outsourcingu tłumaczenia wzrasta liczba absurdalnych błędów. Nie mówię tu o literaturze naukowej, tylko o szeroko pojętych dobrach kultury popularnej, gdzie znajomość języka jest tożsama z umiejętnością tłumaczenia tekstów specjalistycznych. Zbyt często słyszałem: „przecież znasz angielski, to możesz przetłumaczyć” i powoli dość mam wyjaśniania, że nie tak to działa. Tu chciałbym przytoczyć przykład wysoce specjalistycznej dziedziny, jaką jest tłumaczenie tekstów okołomedycznych.

Do skutecznego tłumaczenia potrzebna jest specjalistyczna wiedza medyczna, jak również biegła znajomość obu języków. Jako tłumacz medyczny musisz być odpowiedzialny i dokładny, ponieważ w grę wchodzi ludzkie zdrowie. Zanim podejmiesz się profesjonalnego tłumaczenia tekstu medycznego, upewnij się, że masz do tego odpowiednie umiejętności.

Dobry tłumacz medyczny:

a) czyta teksty związane z tematem;
b) stale aktualizuje swoją wiedzę, aby nadążyć za postępem nauk medycznych, gdzie co roku pojawiają się nowe idee naukowe i terminy medyczne;
c) współpracuje z lekarzami, naukowcami i laboratoriami farmaceutycznymi w celu weryfikacji stosowanej terminologii;
d) prowadzi intensywne poszukiwania w publikacjach w języku docelowym, aby sprawdzić, jak w przeszłości tłumaczono określone terminy lub zwroty z tekstu źródłowego.

Język medycyny jest często niezrozumiały dla ogółu społeczeństwa, ponieważ zawiera wyrazy złożone pochodzenia greckiego lub łacińskiego – budowane są one poprzez dodawanie do rdzenia przedrostków i przyrostków. Przedrostki umieszcza się na początku wyrazów, natomiast przyrostki są umieszczane na końcu słów. Znaczenie wielu terminów medycznych można odczytać z części, które znajdują się na początku, w środku lub na końcu słowa. Jeśli potrafimy zrozumieć znaczenie poszczególnych części słowa, znaczenie całego terminu staje się jasne, np.:

– bradykardia – brady = (wolno) + kardia (serce) = zbyt wolna akcja serca (<60 uderzeń na minutę), natomiast tachykardia = tachy- (szybko) + kardia (serce) = zbyt szybka akcja serca (>100 uderzeń na minutę)
– xeroderma = sucha skóra, ponieważ xero oznacza suchy, a derma to skóra

Części wyrazów można podzielić na następujące kategorie:
– Słowa ogólne: auto– (ja), cyt(o)– lub cyte– (komórka), gyn– (kobieta), somat– (ciało), hydr(o)– (woda);
– Części ciała i zaburzenia: angi(o)-, arthr(o)-, cardi(o)-, carp(o)-, cephal(o)-, cost-, derm-, gastr(o)-, hem(o)-, hepat(o)-, hist(o)-, mamm(o) lub mast(o)-, myo-, nephr(o)- lub ren(o)-, oculo-, ossi- lub ost(e)(o), ot(o)-, pneum- pod(o)-, rhin(o)-, thorac(o)-;
– Pozycje i kierunki: ambi-, ante- i pre- vs post-, circum- i peri-, dextr- vs sinistr-, en- vs ect- lub exo, epi- vs sub-, inter-, trans-, meso-;
– Liczby i ilości: uni– i mon(o)-, bi-, tri-, tetra- lub quadri-, semi- lub hemi-, olig(o)-, poly-, tachy- vs brady-, hyper- vs hypo-, iso-;
– Kolory: xanth(o)-, chlor(o)-, erythr(o)-, leuk(o)-, melan(o)-, chrom(o)-;
– Właściwości fizyczne i kształty: morph(o)-, kin- lub kinesio-, therm(o)- vs cry(o)-, scoli(o);
– Dobre i złe: a(n)-, anty- vs pro-, -itis, sclero-, sten(o)-, schiz(o)-, patho- lub -pathy, -alge-;
– Procedury, diagnostyka i chirurgia: -ektomia, -grafia, -metria, -skopia.

Załóżmy więc, że mamy termin neuropatia. Jeśli wiemy, że neuro ma związek z nerwami, a pathy to „choroba”, zrozumiemy znaczenie całego słowa. W ten sam sposób możemy zrozumieć słowa takie jak patogen (czynnik chorobotwórczy), patogeneza (rozwój choroby) czy patologia (badanie choroby).

Innym przykładem jest termin zapalenie krtani. Wiedząc, że laryng odnosi się do krtani, a itis oznacza stan zapalny, możemy wywnioskować znaczenie całego słowa. Podobnie bezdech – przedrostek a- oznacza bez, brak, a pnea oznacza oddychanie, więc słowo to jako część składowa bezdechu sennego oznacza zaburzenie charakteryzujące się nieprawidłowymi przerwami w oddychaniu podczas snu.

Osobnym tematem jest stosowanie skrótowców. Niektóre skrótowce są powszechnie używane w języku polskim, np. ADHD (attention deficit hyperactivity disorder – zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi), AIDS (acquired immunodeficiency syndrome – zespół nabytego niedoboru odporności), HIV (human immunodeficiency virus – wirus ludzkiego niedoboru odporności; wirus HIV), BMI (body mass index – wskaźnik masy ciała), EKG (elektrokardiografia), EEG (elektroencefalografia; zapis czynności elektrycznej mózgu), HDL i LDL („dobry” i „zły” cholesterol), więc mogą one pozostać w tłumaczeniu.

Powszechną strategią tłumaczeniową jest wprowadzenie terminu w pełnej polskiej formie, z angielskim skrótowcem, a następnie dodanie w nawiasie nieskróconej, formy angielskiej zapisanej kursywą. Jeśli jednak angielski akronim ma powszechnie używany polski odpowiednik, powinniśmy go podać w tłumaczeniu. To tylko czubek góry lodowej, jednak poniższe zdjęcia ukazują to, co coraz częściej widzimy w kontekście tłumaczeń komercyjnych.

Po tak długim wywodzie przejdę wreszcie do meritum. Mamy rok pandemiczny, więc sporo czasu spędzamy online, oglądając wszelkiego rodzaje produkcje filmowe. Serwisy streamingowe starają się nam zapewnić jak największą dawkę materiałów do oglądania, co wiąże się z coraz szybszym tempem (i – nie oszukujmy się – jak najniższym kosztem) dostarczania gotowych produktów. Efekt jest taki, że produkty w postaci napisów do filmów lub wersji lektorskiej pozostawiają dużo do życzenia. Poniżej przedstawiam Wam dwa zdjęcia. To film „Outbreak” (Epidemia) wypożyczony na iTunes. Sami oceńcie, drodzy Czytelnicy:

Zatem przekład to nie tylko język, ale również wiedza. Lyme Disease to borelioza, Hepatitis to zapalenie wątroby (ewentualnie w tym kontekście WZW), Anthrax to wąglik, a po polsku HIV należy pisać bez kropek.